- Katılım
- 9 Eki 2010
- Mesajlar
- 7,991
- Tepki puanı
- 239
- Puanları
- 0
- Yaş
- 42
KARAKOYUNLU DEVLETİ
Bir çeşit imparatorluk olan bu devleti kuranlar Onüçncü Yüzyıl' ın sonlarında Türkistan' dan Irak ve İran taraflarına gelen Yıva boyundan Türkmen oymaklarıdır. İlk hükümdarları Bayram Hoca' dır.Bayram Hoca zamanında İlhanlı Devleti dağılmaya başlamış, Bağdad ve havalisinde Cel?yiroğulları Devleti kurulmuştu. Bayram Hoca esas bunlarla ve Mardin Artukoğulları ile mücadele etti. Erciş merkez olmak üzere Erzurum' dan Musul' a kadar Türkmenler' i biraraya toplayıp hakimiyet kurdu. 1380 yılında onun ölümü üzerine oğlu Kara Mehmed hükümdar oldu. Kara Mehmed zamanında Karakoyunlular bir yandan Timur' un doğuya doğru ileri yürüyüşünü durdurmuşlardı. Bu dönemde Tebriz' i alarak başşehir yaptılar.
1387 yılında Doğu İran ve Azerbaycan' ı istila etmek üzere gelen Timur' un kalabalık ordusu Karakoyunlu ülkesine girince, Kara Mehmed onunla doğrudan doğruya çarpışmaktansa dağ geçitlerini tutarak Timur' u durdurmayı denemiş ve gerçekten Timur' un yolları açmak üzere gönderdiği bütün kumandanlarını yenmiştir. Fakat bu arada Karakoyunlu hükümdarı Kara Mehmed, kardeşinin oğlu olan Pir Hasan (veya Kara Hasan) ile yaptığı bir muharebede öldü (1389). Fakat Karakoyunlu Türkmenleri Pir Hasan' ın hükümdarlığını kabul etmeyip, ona karşı önce Kara Mehmed' in oğlu Mısır Hoca' nın, hemen ardından da diğer oğlu Kara Yusuf' un etrafında birleştiler. Kara Yusuf ülkesinde birliği sağladıktan sonra Timur tehlikesi yeniden belirdi. Bağdad' a giren Timur, oradan Karakoyunlu Hükümdarı' na kendisini tanıması için emirler göndermiş, gönderdiği bir ordu ile de Karakoyunlu askerinin bozguna uğratmıştı. Kara Yusuf itaat etmedi ve Timur' un tekrar Anadolu' dan uzaklaşmasını fırsat bilerek, ona kaptırmış olduğu yerleri geri aldı.
Timur yeniden Anadolu' ya yöneldiği zaman gerek Celayirli Sultan Ahmed, gerek Karakoyunlu Kara Yusuf telaşa kapıldılar. İkisi birleşerek Timur' a karşı kendilerini koruması için Mısır Memluk Sultanı' na iltica etmek üzere yola çıktılar. Yolda Haleb Valisi Demirtaş bunların geçişine mani olunca, Demirtaş'ın ordusuyla savaşmak zorunda kaldılar ve onu bozguna uğrattılar. Artık Mısır' a gitmelerine imkan kalmamıştı. Bu defa Bursa' ya, Osmanlı Sultanı Yıldırım'a gidip sığındılar. Yıldırım Karakoyunlu hükümdarına iyi muamele etti. Timur'un bütün ısrarlarına rağmen onu teslim etmedi, memleketine geri gönderdi. Ankara Muharebesi' nden sonra Timur tekrar Celayir ve Karakoyunlu hükümdarlarının peşine düşmüştü. Timur' un bütün ısrarlarına rağmen onu teslim etmedi, memleketine geri gönderdi. Ankara Muharebesi' nden sonra Timur tekrar Celayir ve Karakoyunlu hükümdarlarının peşine düşmüştü. Timur' un gönderdiği Emirzade Rüstem ile Miranşah oğlu Ebu Bekir, Hille civarında Kara Yusuf' u ağır bir mağlubiyete uğrattılar. Kendi canını güçlükle kurtaran Kara Yusuf, Mısır Sultanı' na iltica etti.şam' da Celayirli Sultanı Ahmed' le birlikte hapsedildi. Bir yıl hapiste kaldıktan sonra Doğu Anadolu bölgesini yeniden hakimiyeti altına almaya başladı. Azerbaycan'da hüküm süren ve Hille' de Kara Yusuf'u mağlub etmiş olan Timurlular' dan Miranşah oğlu Ebu Bekir ona karşı tekrar ordu çıkardıysa da, Aras kenarındaki muharebede Kara Yusuf onu feci bir bozguna uğrattı.Ertesi yıl yeniden asker çeken Ebu Bekir yine yenildi.
Bu başarılardan sonra kudretini ve ülkesinin sınırlarını genişletmeye devam eden Kara Yusuf, Tebriz' in Celayirli Sultan Ahmed tarafından zaptedildiğini duyunca derhal oraya koştu. Sultan Ahmed' le birlikte hapiste iken anlaşma yapmışlardı. Tebriz hadisesi bu anlaşmaya bir ihanet oluyordu. 1410 yılında Tebriz civarında Ahmed Celayir' i yenerek esir etti, sonra da kumandanlarının ısrarları karşısında idam ettirmek zorunda kaldı.Kendisinin hapiste iken doğan oğlu Pir budak o sırada Ahmed Celayir tarafından manevi evlad edinilmiş olduğu için, Pir Budak' ın vasisi sıfatıyla Celayir ülkesinde hak iddia etti ve ordu gönderip Bağdad' ı aldı. Bir taraftan yeni bir tehlike hainde gelişmeye başlayan Akkoyunlular' ı yenerek safdışı bıraktı, bir taraftan Herat hükümdarı şahruh' a aid olan bazı İran vilayetlerini eline geçirdi. Böylece Karakoyunlu Devleti çok geniş sınırlara ulaşmış oluyordu. Osmanoğulları şehzadeler kavgasından daha yeni çıkmış oldukları için, o sırada Karakoyunlar, Mısır Memlukleri ve Timurlular'dan sonra üçüncü büyük devlet idi.
şahruh elinden çıkan vilayetleri almak üzere Herat' tan büyük bir ordu ile Kara Yusuf' un üzerine doğru yola çıkınca, Kara Yusuf da ordu toplayıp savaşa karar verdi. O sırada çok hasta bulunuyordu ama kendisini taşıtmak suretiyle yine de ordusunun başına geçti ve Tebriz' den çıktı. Hastalığı şiddetlendi ve yolda öldü. Oğulları o sırada orduda bulunmadığı için, ordu kumandanları ve Kara Yusuf' un karısı kimin hükümdar olacağı hususunda anlaşamadılar, koca ordu dağılıp gitti.şahruh kolaylıkla Azerbaycan'a girdi, hatta daha ileri harekata geçti.
Kara Yusuf' un oğullarından herbiri bir vilayette hüküm sürüyorlardı. Bunlardan İskender hükümdar ilan edildi. İskender ilk iş olarak Mardin' e tecavüz eden Akkoyunlu Karayülük Osman Bey' i mağlub etti. Sonra Eleşkird civarında şahruh' un ordusunu karşıladı. Yanında kardeşi İspend Mirza da bulunuyordu. şahruh' un içinde filler de bulunan muazzam ordusuna karşı iki gün büyük bir cesaret ve kahramanlıkla çarpıştılar. İskender bizzat ordusunun en ileri safında savaşa katılıyor, şahruh' un fillerine kılıcı ile hücum ederek, onların hortumlarını kesiyordu. Fakat Timur' un ordusu karşısında çölde birkaç kum tanesi gibi kalıyorlardı. Sonunda bu sayı üstünlüğünü kıra kıra bitiremeyince, savaşı bırakıp Mardin tarafına çekildiler. şahruh Azerbaycan' a hakim olamadı ve geri döndü.
İskender bu mağlubiyetten sonra yeniden toparlandı, babasının ölümü üzerine artık Karakoyunlu iktidarını tanımaya Doğu Anadolu beylerini itaat altına aldı. Tebriz' i tekrar eline geçirdi. şahruh' un Irak' ı Acem valisini mağlub etti. Bunun üzerine şahruh tekrar büyük ordu ile gelerek Selmas' ta İskender ve kardeşi Cihanşah' ın kumanda ettikleri Karakoyunlu ordusunu bozdu. İskender tekrar maceralı bir hayata başladı. Bu arada kardeşi İspend, yanında bulunduğu şah Mehmed' e isyan ederek onun topraklarına hücum etti, Celayirli Hanedanı' nın son temsilcisi Hille hakimini de öldürdükten sonra, baskınla Bağdad' ı ele geçirdi. İskender oğlu Yar Ali' yi yakalayıp şahruh' a gönderen şirvanşah' ın üzerine yürüyüp onun ülkesini yağma etti. şirvanşah' ın ısrarlı yalvarmaları üzerine, şahruh tekrar ordusuyla Azerbaycan seferine çıktı. İskender'in beylerinden bir çoğu şahruh' a bağlılıklarını arzedince, Karakoyunlu hükümdarı savaşa cesaret edemedi. Kendisini yakalaması için üzerine gönderilen Akkoyunlu Karayülük Osman Bey' i pek az kuvvetiyle müdhiş bir bozguna uğratarak Osmanlı ülkesine sığındı (1435).şahruh Azerbaycan'dan ayrılınca tekrar Tebriz' e döndü. Fakat kardeşi Cihanşah onu bertaraf Karakoyunlu tahtına oturdu.
İskender çok cesur bir hükümdar ve iyi bir kumanda olmakla birlikte zayıf bir politikacı idi, bu yüzden savaşlar dışında başarı gösteremedi. Cihanşah hem asker, hem politikacı olarak Karakoyunlu Devleti' ne parlak bir hayat yaşattı. önceleri şahruh' la anlaşarak onun hakimiyetini kabul etti, bu suretle büyük bir tehlikeden kurtulmuş oldu. Gürcistan ve Bağdad üzerine yaptığı başarılı seferlerle kuvvetini perçinledi, şahruh' un ölümüyle Timurlular arasında başlayan mücadeleden faydalanarak, birçok İran vilayetlerinin kendi topraklarına kattı. Fakat Karakoyunlular' ın daha önce birkaç defa mağlub ettikleri Akkoyunlular umulmadık bir tehlike teşkil etmeye başlamışlardı. Akkoyunlu hakimiyetini ele geçirerek birliği sağlayan Uzun Hasan günden güne kuvvetleniyordu. Cihanşah'ın gönderdiği ordu 1457' de Uzun Hasan tarafından mağlub ve imha edildi. Cihanşah uzun zaman oğlu Pir Budak' ın isyanı ve Horasan' daki işlerle meşgul olduğu için Uzun Hasan' ı ihmal etmişti. Nihayet 1467' de onun üzerine bizzat yürüdüyse de Uzun Hasan' ın baskınına uğrayıp bozuldu, kaçarken öldürüldü.
Cihanşah' ın yerine olu Hasan Ali' yi geçirdiler. Hasan Ali Akkoyunlular' a karşı büyük bir ordu toplamışsa da kumandanlara yaptığı kötü muamele ve uyandırdığı güvensizlik yüzünden bu ordu Uzun Hasan karısında kolayca dağıldı. Hasan Ali' nin daha sonra intiharı ve öbür kardeşi Ebu Yusuf' un Akkoyunlu Uğurlu Mehmed Bey tarafından idam edilmesi üzerine Karakoyunlu Devleti son buldu.
KAYNAK: Tarihte Türkler-Prof.Dr.Erol Güngör
Sayfa:144-148, ötüken Yayınları
Bir çeşit imparatorluk olan bu devleti kuranlar Onüçncü Yüzyıl' ın sonlarında Türkistan' dan Irak ve İran taraflarına gelen Yıva boyundan Türkmen oymaklarıdır. İlk hükümdarları Bayram Hoca' dır.Bayram Hoca zamanında İlhanlı Devleti dağılmaya başlamış, Bağdad ve havalisinde Cel?yiroğulları Devleti kurulmuştu. Bayram Hoca esas bunlarla ve Mardin Artukoğulları ile mücadele etti. Erciş merkez olmak üzere Erzurum' dan Musul' a kadar Türkmenler' i biraraya toplayıp hakimiyet kurdu. 1380 yılında onun ölümü üzerine oğlu Kara Mehmed hükümdar oldu. Kara Mehmed zamanında Karakoyunlular bir yandan Timur' un doğuya doğru ileri yürüyüşünü durdurmuşlardı. Bu dönemde Tebriz' i alarak başşehir yaptılar.
1387 yılında Doğu İran ve Azerbaycan' ı istila etmek üzere gelen Timur' un kalabalık ordusu Karakoyunlu ülkesine girince, Kara Mehmed onunla doğrudan doğruya çarpışmaktansa dağ geçitlerini tutarak Timur' u durdurmayı denemiş ve gerçekten Timur' un yolları açmak üzere gönderdiği bütün kumandanlarını yenmiştir. Fakat bu arada Karakoyunlu hükümdarı Kara Mehmed, kardeşinin oğlu olan Pir Hasan (veya Kara Hasan) ile yaptığı bir muharebede öldü (1389). Fakat Karakoyunlu Türkmenleri Pir Hasan' ın hükümdarlığını kabul etmeyip, ona karşı önce Kara Mehmed' in oğlu Mısır Hoca' nın, hemen ardından da diğer oğlu Kara Yusuf' un etrafında birleştiler. Kara Yusuf ülkesinde birliği sağladıktan sonra Timur tehlikesi yeniden belirdi. Bağdad' a giren Timur, oradan Karakoyunlu Hükümdarı' na kendisini tanıması için emirler göndermiş, gönderdiği bir ordu ile de Karakoyunlu askerinin bozguna uğratmıştı. Kara Yusuf itaat etmedi ve Timur' un tekrar Anadolu' dan uzaklaşmasını fırsat bilerek, ona kaptırmış olduğu yerleri geri aldı.
Timur yeniden Anadolu' ya yöneldiği zaman gerek Celayirli Sultan Ahmed, gerek Karakoyunlu Kara Yusuf telaşa kapıldılar. İkisi birleşerek Timur' a karşı kendilerini koruması için Mısır Memluk Sultanı' na iltica etmek üzere yola çıktılar. Yolda Haleb Valisi Demirtaş bunların geçişine mani olunca, Demirtaş'ın ordusuyla savaşmak zorunda kaldılar ve onu bozguna uğrattılar. Artık Mısır' a gitmelerine imkan kalmamıştı. Bu defa Bursa' ya, Osmanlı Sultanı Yıldırım'a gidip sığındılar. Yıldırım Karakoyunlu hükümdarına iyi muamele etti. Timur'un bütün ısrarlarına rağmen onu teslim etmedi, memleketine geri gönderdi. Ankara Muharebesi' nden sonra Timur tekrar Celayir ve Karakoyunlu hükümdarlarının peşine düşmüştü. Timur' un bütün ısrarlarına rağmen onu teslim etmedi, memleketine geri gönderdi. Ankara Muharebesi' nden sonra Timur tekrar Celayir ve Karakoyunlu hükümdarlarının peşine düşmüştü. Timur' un gönderdiği Emirzade Rüstem ile Miranşah oğlu Ebu Bekir, Hille civarında Kara Yusuf' u ağır bir mağlubiyete uğrattılar. Kendi canını güçlükle kurtaran Kara Yusuf, Mısır Sultanı' na iltica etti.şam' da Celayirli Sultanı Ahmed' le birlikte hapsedildi. Bir yıl hapiste kaldıktan sonra Doğu Anadolu bölgesini yeniden hakimiyeti altına almaya başladı. Azerbaycan'da hüküm süren ve Hille' de Kara Yusuf'u mağlub etmiş olan Timurlular' dan Miranşah oğlu Ebu Bekir ona karşı tekrar ordu çıkardıysa da, Aras kenarındaki muharebede Kara Yusuf onu feci bir bozguna uğrattı.Ertesi yıl yeniden asker çeken Ebu Bekir yine yenildi.
Bu başarılardan sonra kudretini ve ülkesinin sınırlarını genişletmeye devam eden Kara Yusuf, Tebriz' in Celayirli Sultan Ahmed tarafından zaptedildiğini duyunca derhal oraya koştu. Sultan Ahmed' le birlikte hapiste iken anlaşma yapmışlardı. Tebriz hadisesi bu anlaşmaya bir ihanet oluyordu. 1410 yılında Tebriz civarında Ahmed Celayir' i yenerek esir etti, sonra da kumandanlarının ısrarları karşısında idam ettirmek zorunda kaldı.Kendisinin hapiste iken doğan oğlu Pir budak o sırada Ahmed Celayir tarafından manevi evlad edinilmiş olduğu için, Pir Budak' ın vasisi sıfatıyla Celayir ülkesinde hak iddia etti ve ordu gönderip Bağdad' ı aldı. Bir taraftan yeni bir tehlike hainde gelişmeye başlayan Akkoyunlular' ı yenerek safdışı bıraktı, bir taraftan Herat hükümdarı şahruh' a aid olan bazı İran vilayetlerini eline geçirdi. Böylece Karakoyunlu Devleti çok geniş sınırlara ulaşmış oluyordu. Osmanoğulları şehzadeler kavgasından daha yeni çıkmış oldukları için, o sırada Karakoyunlar, Mısır Memlukleri ve Timurlular'dan sonra üçüncü büyük devlet idi.
şahruh elinden çıkan vilayetleri almak üzere Herat' tan büyük bir ordu ile Kara Yusuf' un üzerine doğru yola çıkınca, Kara Yusuf da ordu toplayıp savaşa karar verdi. O sırada çok hasta bulunuyordu ama kendisini taşıtmak suretiyle yine de ordusunun başına geçti ve Tebriz' den çıktı. Hastalığı şiddetlendi ve yolda öldü. Oğulları o sırada orduda bulunmadığı için, ordu kumandanları ve Kara Yusuf' un karısı kimin hükümdar olacağı hususunda anlaşamadılar, koca ordu dağılıp gitti.şahruh kolaylıkla Azerbaycan'a girdi, hatta daha ileri harekata geçti.
Kara Yusuf' un oğullarından herbiri bir vilayette hüküm sürüyorlardı. Bunlardan İskender hükümdar ilan edildi. İskender ilk iş olarak Mardin' e tecavüz eden Akkoyunlu Karayülük Osman Bey' i mağlub etti. Sonra Eleşkird civarında şahruh' un ordusunu karşıladı. Yanında kardeşi İspend Mirza da bulunuyordu. şahruh' un içinde filler de bulunan muazzam ordusuna karşı iki gün büyük bir cesaret ve kahramanlıkla çarpıştılar. İskender bizzat ordusunun en ileri safında savaşa katılıyor, şahruh' un fillerine kılıcı ile hücum ederek, onların hortumlarını kesiyordu. Fakat Timur' un ordusu karşısında çölde birkaç kum tanesi gibi kalıyorlardı. Sonunda bu sayı üstünlüğünü kıra kıra bitiremeyince, savaşı bırakıp Mardin tarafına çekildiler. şahruh Azerbaycan' a hakim olamadı ve geri döndü.
İskender bu mağlubiyetten sonra yeniden toparlandı, babasının ölümü üzerine artık Karakoyunlu iktidarını tanımaya Doğu Anadolu beylerini itaat altına aldı. Tebriz' i tekrar eline geçirdi. şahruh' un Irak' ı Acem valisini mağlub etti. Bunun üzerine şahruh tekrar büyük ordu ile gelerek Selmas' ta İskender ve kardeşi Cihanşah' ın kumanda ettikleri Karakoyunlu ordusunu bozdu. İskender tekrar maceralı bir hayata başladı. Bu arada kardeşi İspend, yanında bulunduğu şah Mehmed' e isyan ederek onun topraklarına hücum etti, Celayirli Hanedanı' nın son temsilcisi Hille hakimini de öldürdükten sonra, baskınla Bağdad' ı ele geçirdi. İskender oğlu Yar Ali' yi yakalayıp şahruh' a gönderen şirvanşah' ın üzerine yürüyüp onun ülkesini yağma etti. şirvanşah' ın ısrarlı yalvarmaları üzerine, şahruh tekrar ordusuyla Azerbaycan seferine çıktı. İskender'in beylerinden bir çoğu şahruh' a bağlılıklarını arzedince, Karakoyunlu hükümdarı savaşa cesaret edemedi. Kendisini yakalaması için üzerine gönderilen Akkoyunlu Karayülük Osman Bey' i pek az kuvvetiyle müdhiş bir bozguna uğratarak Osmanlı ülkesine sığındı (1435).şahruh Azerbaycan'dan ayrılınca tekrar Tebriz' e döndü. Fakat kardeşi Cihanşah onu bertaraf Karakoyunlu tahtına oturdu.
İskender çok cesur bir hükümdar ve iyi bir kumanda olmakla birlikte zayıf bir politikacı idi, bu yüzden savaşlar dışında başarı gösteremedi. Cihanşah hem asker, hem politikacı olarak Karakoyunlu Devleti' ne parlak bir hayat yaşattı. önceleri şahruh' la anlaşarak onun hakimiyetini kabul etti, bu suretle büyük bir tehlikeden kurtulmuş oldu. Gürcistan ve Bağdad üzerine yaptığı başarılı seferlerle kuvvetini perçinledi, şahruh' un ölümüyle Timurlular arasında başlayan mücadeleden faydalanarak, birçok İran vilayetlerinin kendi topraklarına kattı. Fakat Karakoyunlular' ın daha önce birkaç defa mağlub ettikleri Akkoyunlular umulmadık bir tehlike teşkil etmeye başlamışlardı. Akkoyunlu hakimiyetini ele geçirerek birliği sağlayan Uzun Hasan günden güne kuvvetleniyordu. Cihanşah'ın gönderdiği ordu 1457' de Uzun Hasan tarafından mağlub ve imha edildi. Cihanşah uzun zaman oğlu Pir Budak' ın isyanı ve Horasan' daki işlerle meşgul olduğu için Uzun Hasan' ı ihmal etmişti. Nihayet 1467' de onun üzerine bizzat yürüdüyse de Uzun Hasan' ın baskınına uğrayıp bozuldu, kaçarken öldürüldü.
Cihanşah' ın yerine olu Hasan Ali' yi geçirdiler. Hasan Ali Akkoyunlular' a karşı büyük bir ordu toplamışsa da kumandanlara yaptığı kötü muamele ve uyandırdığı güvensizlik yüzünden bu ordu Uzun Hasan karısında kolayca dağıldı. Hasan Ali' nin daha sonra intiharı ve öbür kardeşi Ebu Yusuf' un Akkoyunlu Uğurlu Mehmed Bey tarafından idam edilmesi üzerine Karakoyunlu Devleti son buldu.
KAYNAK: Tarihte Türkler-Prof.Dr.Erol Güngör
Sayfa:144-148, ötüken Yayınları