Sözlü Edebiyat

[Aykut Karabulut]

Sözlü Türk edebiyatı, Türklerin henüz yazıyı kullanmadıkları dönemdeki edebiyattır. Bu dönem edebiyatı sözlü olarak üretilmiş ve kulaktan kulağa yayılarak varlığını sürdürmüştür. Bu dönemde edebiyatımızı Şamanizm, Manihaizm, Budizm gibi dinler etkilemiştir. Özellikleri:

1. 1. "kopuz" adı verilen sazla dile getirilmiştir.
2. 2. Ölçü olarak ulusal ölçümüz olan "hece ölçüsü" kullanılmıştır.
3. 3. Nazım birimi "dörtlük" tür.
4. 4. Dönemine göre arı bir dili vardır.
5. 5. Dizelere genel olarak yarım uyak hakimdir.
6. 6. Daha çok doğa, aşk ve ölüm konuları işlenmiştir.
7. 7. Bu dönem ürünleri anonimdir.
8. 8. Avcı ve göçebe toplumun dinsel törenlerinden doğmuştur.
9. 9. Anlatım söze dayanmaktadır.
10. 10. Şiir ağırlıklıdır.
11. 11. Uyak düzeni aaab,cccb,dddb dir.

Dönemin Ürünleri

1. Koşuk:Sığır denilen sürek avlarında söylenen şiirlerdir Konusu daha çok doğa, aşk, şavaş ve yiğitliktir. Bu tür daha sonra halk edebiyatında koşma adıyla anılmıştır.
2. Savönemin özlü sözleridir. Bugünkü atasözlerinin ilk biçimi niteliğindedir.
3. Sagu:"Yuğ" adı verilen ölüm törenlerinde ölen kişinin erdemlerini ve onun ölümünden duyulan hüznü,acı,üzüntüyü dile getiren şiirlerdir.
4. Destan:Toplumu derinden etkileyen olaylar sonucunda halk arasında kendiliğinden oluşan uzun nazım türüdür.

Sözlü dönem destanlarının özellikleri

1. Toplumun ortak görüşleri yansıtılmıştır.
2. Olağanüstü özellikler bulunmaktadır.
3. Önemli kişiler han, kral gibi seçkin kişilerden veya toplumun kabullendiği bir kahramandan ibarettir.
4. Söyleyiş milli dil tarzındadır.
5. Oldukça uzun yazılardır.
6. Milli nazım ölçüsü kullanılmıştır.
7. Konuları bakımından savaş, deprem, yangın, mizah, ünlü kişilerin yaşamları şeklinde gruplandırma yapmak mümkündür.